मन्दिरा पराजुली
सरकारकै उच्च प्रशासकहरूले गरेको एक अध्यययनले ७० प्रतिशत कर्मचारी कामचोर रहेको र आफ्नै स्वार्थ सिद्धिमा मात्रै रमाउने गरेको देखाएको हो । सो अध्ययनअनुसार नेपालमा विशेषगरी पाँच प्रकारका कर्मचारी रहेका छन् ।
जसअनुसार पहिलो प्रकारमा सरकारले दिएको जिम्मेवारीअनुसार काम गर्नुभन्दा पनि आफ्नै स्वार्थपूर्तिमा रमाउँदै पढ्ने र पढाउने काममा व्यस्त हुने कर्मचारी रहेका छन् ।उनीहरूले सरकारी काममा खासै सरोकार र चासो दिँदैनन् ।दोस्रो प्रकारमा ट्रेड युनियनमा आवद्द भई कामचोर प्रवृत्ति अपनाउने । तेस्रो प्रकारमा संधै आकर्षक ठाउंमा सरुवा हुने र घुसमा मस्ति गर्ने । चौथो प्रकारमा गफैले खाने तर काम र निर्णय केही नगर्ने । पॉचौं प्रकारमा ईमानदार पुर्वक काम गर्ने ( जम्मा ३०%) ।
यो भन्दा वढी लज्जास्पद कुरा के होला ? नागरीकले तिरेको करवाट तलव खाने कर्मचारी नागरीक प्रति उत्तरदायी र ईमानदार कहील्यै नहुने भय । नेपालको निजामती प्रशासनमा ७० प्रतिशत कर्मचारी खराब प्रवृत्तिको रहेको पाइएको छ । हाल रहेका १ लाख बढी निजामती कर्मचारीमा ३० प्रतिशत कर्मचारी मात्रै काम र पेसाप्रति जिम्मेवार रहेको पाइएको हो । यो ३० प्रतिशत कर्मचारी नव नियुक्त कर्मचारी होलान सायद । नयॉ नयॉमा जोसजॉगर धेरै हुन्छ र अर्कोतिर परिक्षण काल भएकोले पनि कार्यसम्पादन राम्रोसंग गरेका होलान्।
सरकारी कर्मचारी कामचोर हुनुको अर्को गतिलो प्रमाण भनेको प्राय सेवाग्राहीको चाप धेरै हुने सरकारी कार्यालयमा विचौलियाको विगीविगी हुनु हो । सरकारी कार्यालयमा कुनैपनि सेवालिन जाने सेवाग्राहीको काम सम्वन्धित कार्यालयका कर्मचारी वाटै गरीनुपर्छ ।कर्मचारीले सेवाग्राहीको सहयोगी वनेर सघाउनुपर्छ । फाराम भर्न जान्ने सेवाग्राहीलाई आफैले भर्ने वातावरण वनाउने र नजान्नेको लागी कर्मचारीले भरीदीने हो ।
विचौलिया वाट ग़ैरक़ानूनी तरिकाले काम गराउने हो भने कीन चाहिये सरकारी कर्मचारी ? जव कोहीपनि सेवाग्राहीले नागरीक वडापत्रमा तोकेको शुल्क भन्दा वढी शुल्क तिरेर वाह्य विचौलियाको सहयोगमा आफ्नो कामलिन वाध्य गराईन्छ भने यस्तो कार्य सरासर ठगी धन्दा हो । ग़ैरक़ानूनी काम हो ।
यहॉ विचौलियाको ठगी धन्दाको वारे कुरा गरीरहंदा मलाई धेरै वर्ष पहीलेको एक घटना स्मरण भयो । मैले मेरो आफ्नै काम गर्नका लागी कुनै एक सरकारी कार्यालयमा पुगें । म कार्यालय परिसरमा पुग्न नपाउंदै एकजना विचौलिया मेरो नजीक आए र भने नानी के काम होला ? मैले पनि जे कामको लागी गएको थिए तेही वताएं। उनले मेरो वाटो छेक्दै मलाई मेरो काम उनले गरीदीने भनेर कन्भीन्स गराउन खोजीरहेका थिए । मैले मेरो काम म आफै गर्नसक्छु भने । उनले सुरुमा हज़ार १५ सयजती दीनुस् र तपाईको कागजपत्र दीएर जानुस् १ घन्टापछी तपाईको काम वन्छ भन्दै मलाई निकै प्रभाव पार्न खोज्दै थिए ।मैले कुनैपनि हालतमा तपाईवाट काम गर्दीन भनीरहें । उनले भन्दै थिए पैसा धेरै माग्यो भनेर हो ? तेसो भए चियाखाने पैसा मात्र दीनुस् म काम गरीदीन्छु ।म अझैपनि आफ्नो काम आफै गर्न सक्छु भनेर लाईनमा वसेर आफ्नो पालो कुर्दै थिए । मैले उनलाई प्रश्न गरे चिया त २० रुपैयॉमा आउंछ भनेपछी तपाईले २० रुपैंया दीएपछी काम गर्नुहुन्छ हो ? विचौलियाले हॉस्दै जवाफ दीए २० रुपैयाले त अलि हुन्न सय रुपैया दीनु भनेको के । १५ सयवाट झरेर सय रुपैयॉमा काम गरीदीने रहेछन् भन्ने वुझीयो ।मैलेपनि उनकै अगाडी मेरो काम आफैले गरेर फर्कींए ।
अर्को पटक अर्कै एक सरकारी कार्यालयमा जॉदा पनि यस्तै घटना दोहोरियो । तेहॉ पनि विचैलियाले मलाई अतिरिक्त शुल्क मागेर मेरो काम एकक्षणमै गरीदीने आश्वासन दीए । मलाई विचौलियावाट काम गराउन हुंदैन आफ्नो काम आफै गर्नुपर्छ भन्ने राम्रोसंग थाहा थियो र छ । तेहॉ पनि विचौलियालाई १६ हज़ार दीएपछी काम गरीदीने कुरा थियो ।जवकी मैले मेरो काम म आफैले गरेभने सरकार लाई तिर्नैपर्ने कर जम्मा २ सय तीरेपछी काम सकीन्थ्यो ।
मैले विचौलियालाई नागरीक वडापत्रमा तोकेको शुल्क देखाउंदै भने “ २ सयमा वन्ने काम १६ हज़ार तंपाईलाई किन ? “ विचौलियाले भन्दै थिए “ भीत्र सवैलाई मिलाउन पर्छ कहॉ मैलेमात्र खाने हो र ?” म तेहॉपनि मेरो कामको लागी पालो कुरेर लाईनमा वसीरहेको थिएं । ति विचौलियाले फेरीपनि मेरो नजीक आएर भने “ नानी तंपाई वाठो हुनुहुदो रहेछ भैगो २/४ सय दीनुस् म तपाईको काम गरीदीन्छु ।ठग्न र झुक्याउन पाए १६ हज़ार सम्म असुल्न खोज्नेले पछी गएर २/४ सय र त्योपनि पाईएला जस्तो भएनभने सय रुपैयॉमै काम गरीदीने रहेछन् ।मैले ति विचौलियाकै अगाडी आफ्नो काम आफै गरेर फर्कें ।अव हामी आफै वुझौंत यी विचौलियाहरु कीन यसरी सरकारी कार्यालय परिसरमा सेवाग्राही लाई दीक्क वनाउन अगाडी पछाडी गर्छन् होला ?
हामी पढेर शिक्षित भएर पनि सरकारी कार्यालयमा सेवा लिन जॉदा एक साधारण फाराम भर्न जानीएन भने कीन पढ्नु ? ८ कक्षा वा SLC पास गरेका विचौलियाले गर्न सक्ने काम हामी उच्च शिक्षा लिएर पनि गर्न जान्दैनौं भने हाम्रो पढाईको सर्टीफिकेटको के काम होईन र ? पढेर वुझेका र आफ्नो काम आफै गर्न सक्नेसंग त विचौलियाको यती सारै वार्गेनिड् हुनेरहेछ , त्यो पनि जवरजस्ती गरेर । साधारण ग्रामीण भेगका नवुझ्ने नागरीकलाई कसरी फंसाउंछन् होला विचौलियाले भन्ने कुरा वुझ्न गाह्रो छैन ।
सवैजना सचेत वनौं आफ्नो काम आफै गर्ने वानिको विकास गरौं । विचौलियाको प्रयोग नगरौं । सरकारी कर्मचारीलाई आफ्नो कामप्रति जिम्मेवार वनाऔं ।एक जिम्मेवार र शिक्षित नागरीकले यस्ता ठगी कुरा वुझीन या जान्दीन भनेर उम्कन खोज्नु भनेको लज्जास्पद कुरा हो । हामीले लिएको शिक्षाको वेईज्जती नगरौ । शिक्षित नागरीकको परिचय दीउं ।
ईमानदारीताको वाटो अपनाएर मेहनत र परिश्रम गरेर खाने असल नागरीकको जय होस् । समाजमा हुने ठगी, अनियमितता , भ्रष्टाचार, झुट र लुटको खुलेरै विरोध गरौं ।
२९ फाल्गुन २०७८, आईतवार १०:५९ मा प्रकाशित
