Play

शक्तिराष्ट्रहरूको स्वार्थसिद्धि गर्ने थलोको रूपमा नेपाल, आगामी दिन थप चुनौतीपूर्ण हुने अनुमान

गुरुकुल खबर


प्रचण्डको प्रधानमन्त्रित्वमा नयाँ सरकार बनेलगत्तै छिमेकी मुलुक चीनले लामो समयदेखिको अघोषित नाकाबन्दी अन्त्य गरी रसुवागढी नाकाबाट निकासी खोल्यो । नेपाल-चीन रेलमार्गको सम्भाव्यता अध्ययनार्थ चिनियाँ रेलविज्ञको टोली त्यहीबेला काठमाडौं आइपुग्यो । नयाँ निर्वाचनमार्फत् संसद्मा तेस्रो दलको हैसियतमा रहेको माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष प्रचण्ड ‘चीन या चीनसमर्थकहरूको संयोजनमा’ प्रधानमन्त्री बनाइएका हुन् भन्दै राजनीतिक बजार तताउनेहरूका निम्ति उपरोक्त दुई सन्दर्भ खास खुराक हुने नै भयो !

यति मात्र नभइ चिनिया कुटनीतिज्ञले पोखरा एयरपोर्ट ‘बिआरआई’कै योजनाअन्तर्गत बनाइएको (बीआरआईकै एक हिस्सा) भन्ने आशय सार्वजनिक गरेपछि राजनीतिक/कुटनीतिक माहोल तात्यो/तातिरहेको छ । वर्तमान सरकार चिनियाँ प्रभावमा निर्माण भएको भन्नेहरू यसपछि थप मुखरित भएका छन् । पछिल्लो समय नेपालको राजनीतिमा भारत र अमेरिकालाई पछि पार्दै चीन हाबी बनेको त्यस तप्काको बुझाइ छ । तर यी सब सतही या अनुमानकै आधारमा गरिएका ब्याख्या/विष्लेषण हुन् ।

बाह्यशक्तिको प्रभाव उहिल्यैदेखि रहिआएको यहाँ कहिले दक्षिणको, कहिले उत्तरको त कहिले पश्चिमी देशको बोलवाला चलेको अनुभूति नगरिएको होइन । बाह्य प्रभावका परिणतिहरू बग्रेल्ती महसूस गरिनुका बाबजुद नेपालमा यतिबेला कुन देश हाबी भइरहेको छ भन्ने मापन गर्न सकिने ठोस आधार भेटिन्न । शक्तिराष्ट्रहरूको स्वार्थसिद्धि गर्ने थलोको रूपमा चर्चा चुलिएको नेपालका आगामी दिन थप चुनौतीपूर्ण हुने अनुमानचाहिँ सहजै लगाउन सकिन्छ, शक्तिराष्ट्रहरूसँग सन्तुलन कायम गर्ने सवालमा ।

पछिल्लो सरकार निर्माणमा आन्तरिक या बाह्य जुनसुकै ‘तत्व’को भूमिका रहे/नरहेको जेसुकै भए पनि कुटनीतिक सन्तुलन मिलाउने सन्दर्भमा वर्तमान सरकारको काँधमा जटिल चुनौती थपिएको चाहिँ स्पष्ट नै छ । किनकि, तिब्बत स्वार्थका कारण चीन नेपालमा दृश्यादृष्य रूपमा निरन्तर सक्रिय रहेको सर्वविदित नै छ र, प्रत्यक्षत: दक्षिण र पश्चिमको चासो एवम् चलखेल रहँदै आएको नेपालको आन्तरिक राजनीतिमा समेत त्यस्तै एक शक्तिको रूपमा चीन स्थापित भइसकेको छ ।

नेपाल इण्डो प्यासिफिक क्षेत्रको उत्तरी सीमानामा अवस्थित रहेको र चीनको ‘वन बेल्ट वन रोड’ परियोजनाको समेत एउटा हिस्सा बनेको सर्वब्यापी नै छ । यस परिप्रेक्ष्यमा भारत, अमेरिकालगायतका चीनसँग चिसो सम्बन्ध राख्ने मुलुकहरू ‘वन बेल्ट वन रोड’ परियोजना चीनलाई एसिया, युरोप र अफ्रिकासँग जोड्ने ठूलो पूर्वाधार विकास परियोजना मात्र मान्दैनन्, बरु चीनको सामरिक तथा राजनीतिक रणनीतिक कार्यक्रमको रूपमा ब्याख्या गर्दछन् । मित्रराष्ट्रको रूपमा रहेका उल्लिखित ठूला मुलुकहरूको आ-आफ्ना स्वार्थ बुझेर सम्बन्धमा न्यानोपन बनाइराख्नु नेपालनिम्ति जति आवश्यक छ, त्यति नै जटिल पनि छ यस्तो भूमिका निर्वाहको काम ।

अमेरिका र नेपाबीचको मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेसनअन्तर्गतको ‘नेपाल कम्प्याक्ट’ अनुमोदनको क्रममा चीन र अमेरिकाको कूटनीतिक तहबाट एकअर्को मुलुकविरुद्धका टिप्पणीहरूमार्फत दर्शिएको ‘टकराव’ पुरानो सन्दर्भ होइन र, यस्ता सन्दर्भहरूको नयाँ-नयाँ संस्करण कुनै न कुनै रूपमा समय-समयमा प्रकट भइरहेकै छन् । भूराजनीतिक दृष्टिले निकै महत्वपूर्ण तर राजनीतिक, आर्थिक र कूटनीतिक दृष्टिले अत्यन्त कमजोर नेपालमा यी दुई रणनीतिहरूको टकराहट निकै गम्भीर विषय हो, जो नयाँ सरकार या प्रधानमन्त्री प्रचण्डले अन्त:ष्करणबाटै महसूस गर्न सक्नुपर्छ ।

नेपालमा एमसीसी विवाद र त्यसमा चीन-अमेरिकाबीचको कटु वाकयुद्ध महसूस गरेर मात्र पुग्दैन, शक्तिराष्ट्रहरूको टकरावबाट जोगाउँदै मुलुकलाई समृद्धिको मार्गमा अग्रसर गराउने दायित्व पनि बढेको छ । यस सन्दर्भमा नेपाल सरकारले यो पनि अनुभूत गर्नैपर्छ कि अन्तर्राष्ट्रिय मामिलामा भारत र अमेरिकाबीच केही मतभेद रहेपनि चीन सवालमा ती दुवै मुलुक एउटै स्थानमा उभिएका छन् । वास्तवमै नेपालको लागि यो अत्यन्त जटील र महत्वपूर्ण रणनीतिक चुनौती हो ।

तेस्रो पटक प्रधानमन्त्री बनेका प्रचण्डमा तुलनात्मक रूपमा ‘गाम्भीर्यता’ छाएको महसूस गरिएको छ । अन्तर्राष्ट्रिय कुटनीतिक सम्बन्धको सवालमा उनले दिएको पछिल्लो अभिव्यक्ति पनि चर्चामा छ । नेपाल न उत्तरतर्फ न त दक्षिण या पश्चिमतर्फ नै ढल्किएर व्यवहार गर्छ, अब नेपाल आफ्नै मौलिकताका आधारमा अघि बढ्ने कोशिस गर्छ भन्ने उनको अभिव्यक्तिको आशय छ । बोल्नु र व्यवहारमा उतार्नु फरक कुरा हो ।

यसै पनि नेपाली नेताहरू बोलीवचन कार्यान्वयनको मामलामा बदनाम छन्, त्यसमाथि प्रचण्ड त ‘छेपारेपन’को निम्ति चर्चित नै हुन् । बाह्यशक्तिको दबाब झेल्दै देशलाई आफ्नै दिशामा लैजाने सवाल भनेको बाह्य बुइ चढेर कथित ‘जनयुद्ध’ हाँकेजस्तो होइन, प्रधानमन्त्री प्रचण्डले यो हेक्का राख्नुपर्छ ।

देव प्रकाश त्रिपाठी/ घटना र बिचार

२१ पुष २०७९, बिहीबार ०८:३९ मा प्रकाशित
Nabintech