• वेदहरी तिमिल्सिना

विद्यार्थी जीवन एउटा यस्तो महत्वपूर्ण चरण हो जहाँ व्यक्तिले आफ्नो भविष्यको जग बसाल्छ। यो अवधिमा ज्ञान, सीप र चेतनाको विकास हुन्छ। यस विकासमा पत्रकारिता र सञ्चार माध्यमले अतुलनीय भूमिका खेल्छन्। आजको सूचना प्रविधिको युगमा सञ्चार माध्यम विद्यार्थीको जीवनको अभिन्न अंग बनिसकेको छ। चाहे त्यो समाचार हेर्ने होस्, सामाजिक सञ्जाल चलाउने होस् वा अनलाइन स्रोतहरूबाट जानकारी लिने होस्, सञ्चार माध्यमले विद्यार्थीको व्यक्तिगत, शैक्षिक र सामाजिक जीवनलाई गहिरो प्रभाव पारेको हुन्छ।

सूचनाको स्रोत र ज्ञानको विस्तार

पत्रकारिता र सञ्चार माध्यम विद्यार्थीका लागि सूचनाको प्रमुख स्रोत हुन्। विद्यालय वा विश्वविद्यालयमा पढाइने पाठ्यक्रमबाहेक, विद्यार्थीले विश्वभर भइरहेका घटनाक्रम, नयाँ आविष्कार, सामाजिक मुद्दा र विभिन्न विषयका बारेमा जानकारी सञ्चार माध्यमबाटै प्राप्त गर्छन्। यसले उनीहरूको ज्ञानको क्षितिज फराकिलो बनाउँछ र उनीहरूलाई समसामयिक विषयमा जानकार बनाउँछ। समाचारपत्र, टेलिभिजन, रेडियो र विशेष गरी इन्टरनेटले विद्यार्थीलाई कुनै पनि विषयमा गहिरो अध्ययन गर्ने अवसर प्रदान गर्छन्। उनीहरूले विभिन्न दृष्टिकोणबाट जानकारी पाउन सक्छन्, जसले गर्दा आलोचनात्मक सोचको विकास हुन्छ।

आलोचनात्मक सोचको विकास

सञ्चार माध्यमले प्रस्तुत गर्ने सूचनालाई कसरी ग्रहण गर्ने भन्ने कुरा विद्यार्थी जीवनमा सिकाइनु आवश्यक छ। हरेक सूचना सत्य नहुन सक्छ। गलत सूचना (फेक न्युज) र भ्रामक सामग्रीको बिगबिगीले विद्यार्थीलाई सही र गलत छुट्याउन चुनौतीपूर्ण बनाएको छ। यसैले पत्रकारिताले विद्यार्थीमा आलोचनात्मक सोच (critical thinking) को विकास गर्न मद्दत गर्छ। सञ्चार माध्यममा आएका समाचार वा विश्लेषणलाई जस्ताको तस्तै स्वीकार नगरी त्यसको सत्यता, स्रोत र उद्देश्यबारे प्रश्न गर्ने क्षमता विद्यार्थीमा विकसित हुनुपर्छ। यसले उनीहरूलाई तर्कसंगत निर्णय लिन र आफ्नो धारणा बनाउन सहयोग पुर्‍याउँछ।

अभिव्यक्ति र विचारको स्वतन्त्रता

पत्रकारिताले विद्यार्थीलाई आफ्ना विचार व्यक्त गर्ने र अरूसँग छलफल गर्ने मञ्च पनि प्रदान गर्छ। विद्यालय वा कलेजका पत्रिका, भित्तेपत्रिका, ब्लग, पोडकास्ट वा सामाजिक सञ्जाल समूहहरू विद्यार्थीका लागि आफ्ना सिर्जनात्मक लेखन, विचार र भावनाहरू प्रस्तुत गर्ने माध्यम बन्छन्। यसले उनीहरूको अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतालाई प्रोत्साहन गर्छ र उनीहरूमा आत्मविश्वासी बन्न मद्दत पुग्छ। यसरी, विद्यार्थीले सामाजिक मुद्दाहरूमा आफ्नो धारणा व्यक्त गर्न, छलफलमा भाग लिन र समाधानका उपायहरू सुझाउन सक्छन्। यसले उनीहरूलाई जिम्मेवार नागरिक बन्न प्रेरित गर्छ।

सामाजिक चेतना र सहभागिता

सञ्चार माध्यमले विद्यार्थीलाई सामाजिक मुद्दाहरू, अन्याय र असमानताबारे जानकारी गराएर सामाजिक चेतना (social awareness) बढाउन मद्दत गर्छ। विभिन्न सामाजिक अभियान, वातावरणीय मुद्दा, मानव अधिकार वा राजनीतिक घटनाक्रमबारे जानकारी पाएपछि विद्यार्थीहरू त्यसप्रति संवेदनशील हुन्छन्। यसले उनीहरूलाई समाजका लागि केही गर्ने प्रेरणा दिन्छ र उनीहरू सामाजिक गतिविधिमा सक्रिय रूपमा सहभागी हुन थाल्छन्। उदाहरणका लागि, विद्यार्थीले विद्यालय वा समुदायमा सरसफाइ अभियान चलाउन, रक्तदान कार्यक्रम आयोजना गर्न वा सामाजिक मुद्दाहरूमा बहस गर्न सक्छन्।

करियरका अवसरहरू

पत्रकारिता र सञ्चार माध्यमले विद्यार्थीका लागि विविध करियरका अवसरहरू पनि सिर्जना गर्छन्। पत्रकारिताको क्षेत्रमा रुचि राख्ने विद्यार्थीहरूले पछि गएर रिपोर्टर, सम्पादक, स्तम्भकार, फोटो पत्रकार, टिभी प्रस्तोता वा रेडियो जकी बन्न सक्छन्। यसका साथै, डिजिटल मिडिया, विज्ञापन, जनसम्पर्क (public relations), सामग्री निर्माण (content creation), भिडियो सम्पादन र सामाजिक सञ्जाल व्यवस्थापन जस्ता क्षेत्रमा पनि करियर बनाउन सकिन्छ। विद्यार्थी जीवनमा नै सञ्चार माध्यमको अनुभव प्राप्त गर्नाले उनीहरूलाई भविष्यमा सम्बन्धित क्षेत्रमा सफल हुन सहयोग पुग्छ।

चुनौती र जिम्मेवारी

सञ्चार माध्यमको उपयोग गर्दा विद्यार्थीले केही चुनौतीहरूको सामना पनि गर्नुपर्छ। अत्यधिक अनलाइन समय, गलत सूचनाको प्रभाव, साइबरबुलिङ र गोपनीयताको हनन जस्ता समस्याहरूले विद्यार्थी जीवनमा नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छन्। यसैले, विद्यार्थीहरूलाई सञ्चार माध्यमको जिम्मेवार र नैतिक प्रयोग (responsible and ethical use) बारे शिक्षा दिनु आवश्यक छ। उनीहरूलाई अनलाइन सुरक्षा, साइबर नैतिकता र डिजिटल नागरिकताका बारेमा जानकारी हुनुपर्छ। अभिभावक र शिक्षकले पनि यस विषयमा विद्यार्थीलाई मार्गदर्शन गर्नुपर्छ।

निष्कर्ष

विद्यार्थी जीवनमा पत्रकारिता र सञ्चार माध्यमको भूमिका बहुआयामिक छ। यसले ज्ञान विस्तार, आलोचनात्मक सोचको विकास, अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता, सामाजिक चेतना अभिवृद्धि र करियरका अवसरहरू प्रदान गर्छ। यद्यपि, यसको सही र जिम्मेवार प्रयोग महत्त्वपूर्ण छ ताकि विद्यार्थीहरूले यसबाट अधिकतम लाभ लिन सकून्। विद्यार्थीलाई सूचनाको सही प्रयोग गर्न, गलत सूचनालाई चिन्ने क्षमता विकास गर्न र सञ्चार माध्यमलाई सकारात्मक परिवर्तनको माध्यम बनाउन प्रेरित गर्नुपर्छ। यसरी मात्रै विद्यार्थी जीवनमा पत्रकारिता र सञ्चार माध्यमले स्वस्थ, सुसूचित र सक्रिय नागरिक निर्माणमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्‍याउन सक्छ।

( तिमिल्सिना जनप्रिय बहुमुखी क्याम्पस पोखराका पत्रकारिता बिषयका उपप्राध्यापक हुन )