• बेदहरि तिमिल्सिना

आजको युग सूचनाको युग हो । हामी हरेक पल अनगिन्ती सूचना र जानकारीहरूले घेरिएका छौँ । बिहान उठ्ने बित्तिकैदेखि राति नसुतुन्जेलसम्म हामी विभिन्न माध्यमबाट समाचार, विचार, विज्ञापन र मनोरञ्जनका सामग्रीहरू प्राप्त गरिरहेका हुन्छौँ । यस्तो अवस्थामा, आमसञ्चार र पत्रकारिताको भूमिका झनै महत्त्वपूर्ण बन्न पुगेको छ । यसको अध्ययन किन आवश्यक छ भन्ने विषयमा गहन रूपमा चर्चा गरौँ ।

सूचनामा पहुँच र त्यसको सही उपयोगका लागि: आमसञ्चार अध्ययनले हामीलाई सूचनाको प्रकृति, स्रोत र प्रभावबारे बुझ्न मद्दत गर्छ। आजको डिजिटल युगमा गलत सूचना र दुष्प्रचारको बिगबिगी छ । सामाजिक सञ्जाल र अन्य अनलाइन प्लेटफर्महरूमा सत्यतथ्य नबुझी वा नजाँची गरिने पोस्टिङले समाजमा भ्रम र अराजकता फैलाउन सक्छ। आमसञ्चारको ज्ञानले हामीलाई कुन सूचना विश्वसनीय छ र कुन होइन भनेर छुट्याउन सिकाउँछ । यसले हामीलाई सचेत नागरिक बन्न र प्राप्त सूचनाको सही उपयोग गर्न उत्प्रेरित गर्छ । पत्रकारिताको अध्ययनले सूचनाको संकलन, प्रशोधन र प्रस्तुतीकरणका मानक प्रक्रियाहरू सिकाउँछ, जसले गर्दा पत्रकारितालाई एक विश्वसनीय सूचना स्रोतका रूपमा स्थापित गर्न सकिन्छ ।

समालोचनात्मक सोचको विकासका लागि: आमसञ्चार माध्यमहरूले हामीलाई जे देखाउँछन् वा जे भन्छन्, त्यो सधैँ यथार्थ नहुन सक्छ । हरेक समाचार वा विचार पछाडि कुनै न कुनै उद्देश्य लुकेको हुन सक्छ। आमसञ्चार अध्ययनले हामीलाई समालोचनात्मक सोचको विकास गर्न मद्दत गर्छ। यसले हामीलाई कुनै पनि सूचनालाई जस्ताको तस्तै स्वीकार नगरी त्यसको विश्लेषण गर्न, विभिन्न दृष्टिकोणबाट हेर्न र आफ्नै निष्कर्ष निकाल्न प्रेरित गर्छ । विज्ञापनले कसरी हाम्रो उपभोग प्रवृत्तिलाई प्रभाव पार्छ, मनोरञ्जनले कसरी सामाजिक मूल्यमान्यतालाई आकार दिन्छ र समाचारले कसरी जनमत निर्माण गर्छ भन्ने कुरा आमसञ्चारको अध्ययनबाट बुझ्न सकिन्छ । पत्रकारिताको अध्ययनले सत्यको खोजी गर्ने, तथ्यको प्रमाणीकरण गर्ने र पूर्वाग्रहमुक्त भएर रिपोर्टिङ गर्ने सीपहरू प्रदान गर्छ।

व्यावसायिक अवसरहरूका लागि:  सञ्चार र पत्रकारिता क्षेत्रमा थुप्रै व्यावसायिक अवसरहरू उपलब्ध छन् । पत्रकारिताको अध्ययन पूरा गरेपछि विद्यार्थीहरू टेलिभिजन, रेडियो, अनलाइन पोर्टल, पत्रपत्रिका, एफएम रेडियो र समाचार एजेन्सीहरूमा पत्रकार, सम्पादक, रिपोर्टर, समाचार वाचक, कार्यक्रम प्रस्तोता, फोटो पत्रकार, भिडियो एडिटर आदिका रूपमा काम गर्न सक्छन् । यसबाहेक, विज्ञापन एजेन्सी, जनसम्पर्क कम्पनी, गैर(सरकारी संस्था, कर्पोरेट हाउस, विभिन्न मन्त्रालय र सरकारी कार्यालयहरूमा पनि सञ्चार विशेषज्ञ, जनसम्पर्क अधिकृत, मिडिया संयोजक आदिका रूपमा काम गर्ने अवसरहरू हुन्छन् । बढ्दो डिजिटल मिडियाको प्रचलनसँगै सामग्री लेखक, सामाजिक सञ्जाल प्रबन्धक डिजिटल मार्केटिङ विशेषज्ञ जस्ता नयाँ अवसरहरू पनि सिर्जना भएका छन् । यसरी, आमसञ्चार र पत्रकारिताको अध्ययनले विविध र आकर्षक व्यावसायिक मार्गहरू खुल्ला गर्छ ।

सामाजिक परिवर्तन र विकासका लागि: संचार माध्यमहरू समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन शक्तिशाली उपकरण हुन सक्छन् । शिक्षा, स्वास्थ्य, वातावरण संरक्षण, लैंगिक समानता र सामाजिक न्याय जस्ता महत्त्वपूर्ण मुद्दाहरूमा जनचेतना फैलाउन आमसञ्चारले ठूलो भूमिका खेल्छ । पत्रकारिताको अध्ययनले पत्रकारहरूलाई सामाजिक समस्याहरूलाई उजागर गर्न, बहस सिर्जना गर्न र समाधानका लागि मार्ग प्रशस्त गर्न सक्षम बनाउँछ । यसले नागरिक समाजलाई सशक्त बनाउन र सामूहिक कार्यका लागि उत्प्रेरित गर्न मद्दत गर्छ। विभिन्न विकासका एजेन्डाहरूलाई जनतासम्म पुर्याउन र उनीहरूलाई विकास प्रक्रियामा सहभागी गराउन आमसञ्चारको प्रयोग अपरिहार्य हुन्छ । यसर्थ, आमसञ्चार र पत्रकारिता अध्ययनले सामाजिक विकास र परिवर्तनको गतिलाई तीव्र बनाउँछ ।

भाषा र लेखन कौशलको विकासका लागि: पत्रकारिता र आमसञ्चारको अध्ययनले विद्यार्थीहरूको भाषा र लेखन कौशललाई सुधार्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । समाचार लेख्न, सम्पादकीय लेख्न, फिचर लेख्न र विभिन्न सञ्चार सामग्री तयार पार्न स्पष्ट, संक्षिप्त र प्रभावकारी भाषाको प्रयोग आवश्यक हुन्छ । यस अध्ययनले विद्यार्थीहरूलाई व्याकरण, शब्द चयन, वाक्य संरचना र शैलीका नियमहरू सिकाउँछन । यसले उनीहरूलाई जटिल विचारहरूलाई सरल र बोधगम्य तरिकाले प्रस्तुत गर्न सिकाउँछ । राम्रो सञ्चार कौशल आजको प्रतिस्पर्धी संसारमा हरेक क्षेत्रमा सफल हुनका लागि आवश्यक छ, चाहे त्यो व्यवसाय होस् वा व्यक्तिगत जीवन ।

सांस्कृतिक आदानप्रदान र बुझाइका लागि: आमसञ्चार माध्यमहरूले विभिन्न संस्कृति र सभ्यताहरूलाई जोड्न पुलको काम गर्छन् । अन्तर्राष्ट्रिय समाचार र मनोरञ्जन कार्यक्रमहरूले हामीलाई विश्वका विभिन्न भागका मानिसहरूको जीवनशैली, परम्परा र मूल्यमान्यताहरू बुझ्न मद्दत गर्छन् । आमसञ्चार अध्ययनले सांस्कृतिक विविधताको महत्त्व र यसलाई कसरी सञ्चार माध्यमहरूले प्रतिबिम्बित गर्छन् भन्ने बारेमा ज्ञान दिन्छ । यसले सांस्कृतिक पूर्वाग्रहहरूलाई हटाउन र विश्वव्यापी समझदारी प्रवर्द्धन गर्न सहयोग पुर्याउँछ। पत्रकारिताको माध्यमबाट विभिन्न समुदायका कथा र आवाजहरूलाई बाहिर ल्याउन सकिन्छ, जसले गर्दा सांस्कृतिक सहिष्णुता र सम्मानको वातावरण निर्माण हुन्छ ।

सञ्चारका सिद्धान्त र प्रविधि बुझ्नका लागि: आमसञ्चार अध्ययनले सञ्चारका विभिन्न सिद्धान्तहरू जस्तैस् मास सञ्चार सिद्धान्त, एजेन्डा(सेटिंग सिद्धान्त, गेटकिपिङ सिद्धान्त, आदि बारे जानकारी दिन्छ । यसले सञ्चार प्रक्रिया कसरी काम गर्छ, सन्देशहरू कसरी प्रसारित हुन्छन् र तिनीहरूले श्रोता वा दर्शकमा कसरी प्रभाव पार्छन् भन्ने बुझ्न मद्दत गर्छ । आजको प्रविधिले भरिएको संसारमा मिडिया प्रविधिहरू जस्तैस् वेब डिजाइन, भिडियो उत्पादन, अडियो सम्पादन, ग्राफिक डिजाइन र सामाजिक सञ्जालको प्रयोगबारे ज्ञान हुनु अपरिहार्य छ। आमसञ्चार र पत्रकारिताको अध्ययनले यी प्रविधिहरूलाई कसरी प्रभावकारी रूपमा प्रयोग गर्ने भनेर
सिकाउँछ ।

मिडिया साक्षरताको विकासका लागि: आजको युगमा मिडिया साक्षरता एक आधारभूत आवश्यकता बनेको छ । मिडिया साक्षरता भनेको विभिन्न सञ्चार माध्यमहरूले प्रस्तुत गर्ने सन्देशहरूलाई बुझ्ने, विश्लेषण गर्ने र मूल्याङ्कन गर्ने क्षमता हो । यसमा मिडियाको प्रभाव बुझ्ने, मिडिया सामग्रीको उद्देश्य पहिचान गर्ने र गलत सूचनाबाट बच्ने कुराहरू समावेश हुन्छन् । आमसञ्चार र पत्रकारिताको अध्ययनले हामीलाई मिडिया साक्षर बनाउँछ, जसले गर्दा हामी मिडियाको प्रभावबाट जोगिन सक्छौँ र सचेत उपभोक्ता बन्न सक्छौँ ।

अनुसन्धान र विश्लेषण कौशलको विकासका लागिस् पत्रकारिता भनेको केवल समाचार लेख्ने मात्र होइन, यो गहन अनुसन्धान र विश्लेषणको प्रक्रिया पनि हो ।पत्रकारिताको अध्ययनले विद्यार्थीहरूलाई अनुसन्धान विधिहरू, तथ्याङ्क संकलनका तरिकाहरू र सूचनाको प्रमाणीकरणका सीपहरू सिकाउँछ । यसले उनी हरूलाई कुनै पनि विषयवस्तुको गहिराइमा पुग्न र त्यसको विस्तृत विश्लेषण गर्न सक्षम बनाउँछ। यी सीपहरू पत्रकारिता क्षेत्रमा मात्र नभई अन्य धेरै व्यावसायिक क्षेत्रमा पनि उत्तिकै उपयोगी हुन्छन् ।

लोकतन्त्रको सुदृढीकरणका लागि: लोकतन्त्रको आधारभूत स्तम्भमध्ये एक स्वतन्त्र र निष्पक्ष पत्रकारिता हो । नागरिकहरूलाई सरकारका गतिविधि, नीति र निर्णयबारे सुसूचित गराउने दायित्व पत्रकारिताको हो । आमसञ्चार र पत्रकारिताको अध्ययनले हामीलाई प्रेस स्वतन्त्रताको महत्त्व, यसका सीमाहरू र जिम्मेवारीबारे बुझाउँछ । यसले पत्रकारहरूलाई सत्तालाई जवाफदेही बनाउन, भ्रष्टाचार उजागर गर्न र नागरिकका आवाजलाई बुलन्द गर्न सक्षम बनाउँछ । जब नागरिकहरू सूचित हुन्छन्, तब मात्र उनीहरूले आफ्नो मताधिकारको सही प्रयोग गर्न सक्छन् र लोकतान्त्रिक प्रक्रियामा सक्रिय रूपमा भाग लिन सक्छन् । यसरी, पत्रकारिताको अध्ययनले लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यताहरूको संरक्षण र प्रवर्द्धनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।

अन्त्यमा, आमसञ्चार र पत्रकारिता अध्ययन आजको समाजका लागि अपरिहार्य भइसकेको छ । यसले हामीलाई सूचित, जिम्मेवार र सचेत नागरिक बनाउनुका साथै लोकतन्त्रको सुदृढीकरण, सामाजिक परिवर्तन र व्यावसायिक अवसरका लागि पनि ढोका खोल्छ। यदि हामी एक सुसूचित, सचेत र गतिशील समाज निर्माण गर्न चाहन्छौँ भने आमसञ्चार र पत्रकारिताको महत्त्वलाई आत्मसात् गर्दै यसको अध्ययनलाई प्राथमिकता दिनु आज आवश्यक छ ।
अस्तु ।